Blog

Allium sativum (Sarımsak)

Latince adı: Allium sativum​​
Türkçe adı: Sarımsak
İngilizce adı: Garlic


    Amarydaliaceae familyasında yer alan ve dünyada Allium cepa (soğan)’dan sonra en çok kültürü yapılan bitki olan sarımsak, çok eski çağlardan beri baharat olarak kullanılmasının yanı sıra tedavi edici etkileri nedeniyle de çok iyi bilinen bir bitkidir. Allium cinsi kuzey yarımkürede doğal olarak dağılmış yaklaşık 900 türü içermektedir. Bu cins için gen merkezi olarak Türkiye’nin de içinde bulunduğu Güneybatı Asya, Akdeniz bölgesi ve Orta Asya belirlenmiştir. Türkiye’de 214 Allium türü doğal olarak yetişmektedir. Sarımsağın ana vatanı Orta Asya’dır ve doğal atası olarak Allium longicuspis türü kabul edilir. 

KİMYASAL İÇERİK:

Organo-kükürt bileşikleri, flavonoidler, sapogeninler ve saponinler, selenyum bileşikleri ve fruktozaminler başlıca bileşiklerdir. Yüksek organo-sülfür bileşikleri özellikle alliin ve allisinin bitkinin etkisinden sorumlu temel bileşikler olduğu araştırmalarda gösterilmiştir. 

Flavonoid bileşikleri olarak apigenin, kersetin, nobiletin, tangeretin, rutin, allixin, mirsetin ve bergamottin, kalp koruyucu ve antioksidan aktiviteleri olan iyi antioksidanlardır. Ancak çiğ ve işlenmiş sarımsaktaki içerikleri çok düşüktür. Sonuç olarak, in vivo etkilerinin ihmal edilebilir olması beklenmektedir.

Sarımsaktaki sapogeninler ve saponinler (proto-erubosid B, erubosid B, proto-izo-erubosid B, izo-erubosid B, sativosid B1-5, R1, R2, β-klorogenin ve diğerleri) yakın zamanda tanımlanmış ve bunların hayvan deneylerinde kolesterol düşürücü etkileri ve in vitro antifungal, antitümör ve sitotoksik aktiviteleri gösterilmiştir. 


  1. ETKİ MEKANİZMALARI (Kardiyovasküler sistem üzerine)

ANTİHİPERTANSİF ETKİ:

    Sarımsak içeriğindeki başlıca organosülfür bileşiklerin ve çeşitli metabolitlerin teorik olarak anjiotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibisyonu yaparak ve nitrik oksit salınımını artırarak antihipertansif etki yaptığı görülmüştür.


ANTHİPERLİPİDEMİK ETKİ:

    Sarımsak içeriğindeki organosülfür bileşiklerin teorik olarak kolesterol biyosentezinde yer alan HMG-CoA redüktazı inhibe ederek antihiperlipidemik etki yaptığı görülmüştür. Klinik çalışmalarda ise hiperlipidemide etkililiği ile ilgili sonuçlar çelişkilidir.


ANTİTROMBOSİTİK (ANTİPLATELET) ETKİ:

Sarımsak içeriğindeki sülfür bileşiklerin teorik olarak ADP indüklenmiş platelet agregasyonu inhibe ederek ve tromboksan A2  oluşumunu azaltarak antiplatelet etki yaptığı görülmüştür.


YAN ETKİ:

  • Ağız yoluyla alındığında nefes kokusunu kötüleştirebilir. Ağızda veya midede yanma hissi oluşturmaktadır. Midede gaz, kusma, mide bulantısı, vücutta koku, baş ağrısı, sersemlik, abdominal ağrı, şişkinlik, ince bağırsakta tıkanıklık ve diyare yapabilmektedir.

  • Sarımsak kullanan kişilerde alerjik reaksiyonlar (kontakt dermatit, konjonktivit, rinit, bronkospazm) görülebilmektedir.

  • Çeşitli vaka raporlarında kanamalara ve hematomlara neden olduğu bildirilmektedir.


  1. ETKİLEŞİM

  • İzoniazid ile beraber kullanımında ilacın ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLİR (Major).

  • Sakuinavir ile beraber kullanımında ilacın ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLİR (Major).

  • HIV/AIDS tedavisinde kullanılan ajanlar ile beraber kullanımında ilaçların ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLİR (Major).

  • Antikoagülan ve antiplatelet ajanlar ile beraber kullanımında bu ilaçların ETKİNLİĞİNİ ARTIRABİLİR (Moderate).

  • CYP2E1 substratları ile beraber kullanımda ilaçların YAN ETKİLERİNİ ARTTIRABİLİR (Moderate).

  • Siklosporin ile beraber kullanımında ilacın ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLİR (Moderate). 

  • Doğum kontrol ilaçları ile beraber kullanımında ilaçların ETKİNLİĞİNİ AZALTABİLİR (Moderate).

  • ACE inhibitörleri ile beraber kullanımda bir vaka raporunda HİPOTANSİYON ve BAYILMA kaydedilmiştir. 

  • Hidroklorotiyazid ile beraber kullanım durumunda ilaç dozunun azaltılması gerekebilir.

  • Balık yağı ile beraber kullanım durumunda ANTİOKSİDAN ETKİNLİK ARTMAKTADIR. 

  • Sarımsak teorik olarak H. pylori bakterisi için yapılan 3’lü tedavi ile beraber kullanım durumunda ADDİTİF ETKİ göstermektedir. 


  1. UYARILAR: 

  • Hipotansif bireylerde dikkatli kullanılmalıdır.

  • Kanama süresini arttırdığı ve kan basıncının düşmesine neden olabileceği  için cerrahi işlemlerden en az 2 HAFTA öncesinde kesilmesi gerekmektedir.

  • Kanama riskini artırabileceği için dental prosedürlerden önce kullanılmaması gerekmektedir.

  • Hamilelik ve emzirme döneminde gıda olarak tüketilen miktarlarının tüketilmesi güvenli olarak kaydedilmesine rağmen tedavi edici amacıyla (toz, ekstre halinde) kullanılan miktarlarının tüketilmesi güvenli olarak değerlendirilmemiştir.

  • Taze sarımsağın cilde uygulanması ciltte yanma durumuna neden olduğu için güvenli değildir ancak sarımsak içeren jel, pat, ağız yıkama sularının 3 ay süresince kullanımında ciddi yan etkiler görülmemiştir.                           

  1. KLİNİK ÇALIŞMALAR:

ANTİHİPERLİPİDEMİK ETKİ: 

    EMA raporlarında hiperlipidemi üzerine sarımsağın etkisini değerlendiren çalışmalara göre 1995’den önce yapılan klinik çalışmalarda sarımsak lipit konsantrasyonu üzerine etkili iken, 2002-2012 yılları arasındaki klinik çalışmalarda plazma lipit seviyeleri üzerine sarımsak orta etkili olarak yada etkisiz olarak değerlendirilmiştir. 

     Çalışmalarda kullanılan ürünlerin bileşimi ve içerisinde yer alan aktif sülfür bileşenlerinin miktarının çeşitli olması tutarsız sonuçlar çıkmasına neden olmaktadır. 

Katılımcılar, çalışma süresi, diyet kontrolü, yaşam şekli, lipit analizlerinin metotları çalışmaları etkileyen diğer faktörlerdir. Tüm bunlar doğrultusunda geçerli sonuçlara ulaşmak için sarımsak preparatlarının standart olmasına ihtiyaç duyulmaktadır. 

    2007 yılında yapılan bir klinik çalışmada taze sarımsak, toz edilmiş sarımsak desteği ve yaşlanmış sarımsak ekstresi plasebo ile kıyaslandığında plazma lipit konsantrasyonu üzerine beklenmedik bir şekilde klinik açıdan etkili olarak değerlendirilmiştir. 

    Alliin miktarı bakılarak incelendiğinde alliin dozuna bağlı olarak klinik çalışmaların sonuçları önemli derecede çelişkili olarak görülmüştür. 

    Klinik olarak sarımsağın lipit düşürücü etkisi reçetelenen ilaçlardan statinler, fibratlar ve niasinden daha az görülmektedir. Uzun dönem kullanımına yönelik olarak lipit ve kardiyovasküler mortalite ve morbidite üzerine olan etkisi bilinmemektedir. İnandırıcı sonuçlara ulaşmadan önce bir çok klinik çalışmada tutarsız klinik kanıtlar bulunmaktadır. Bundan dolayı veriler hiperkolesterolemi için bir gösterge vermek için yetersizdir. 

ANTİHİPERTANSİF ETKİ:

    EMA raporlarına göre sarımsağın kan basıncı üzerine etkisini değerlendiren çalışmalara göre sarımsağın kan basıncı üzerine etkisi kesin değildir. Yapılan meta analiz ve klinik çalışmalar doğrultusunda sarımsak preparatlarının hipertansiyonu olan bireylerin kan basıncı üzerine azaltıcı etkisi olduğu kaydedilmiştir. Ancak, kan basıncı üzerine sarımsağın etkisinin değerlendirildiği klinik çalışmalarda yetersiz çalışma dizaynları, az sayıda olan hasta sayısı, çalışma süresinin kısa olması ve metodoloji eksikliği sorunları bulunmaktadır. Yapılan son meta analizde, 7 randomize kontrollü çalışma, çift körlü olarak oluşturulan 3 klinik çalışma bulunmaktadır ve hiçbiri 12 haftalık tedavi süresinden uzun değildir. Alliin içeriği tam olarak belirlenmemiştir. Bundan dolayı, hipertansiyon tedavisinde sarımsak preparatının uzun süreli etkisinin kalıcılığına dair klinik veriler olmadığı için yeterince çalışılmamıştır. Günlük praktikte hipertansiyon hastalarına tavsiye edilmemelidir ve bu endikasyona yönelik olarak iyi dizayn edilmiş bir kullanım sağlanamamıştır. 

Referans:

……

…….

https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/draft-assessment-report-allium-sativum-l-bulbus_en.pdf

Shouk R, Abdou A, Shetty K, Sarkar D, Eid AH. Mechanisms underlying the antihypertensive effects of garlic bioactives. Nutrıtıon Research. 2014;34:106 – 115.

Hosseini A, Hosseinzadeh H. A review on the effects of Allium sativum (Garlic) in metabolic syndrome. J Endocrinol Invest. 2015;38:1147–1157. 

Herbs and Natural Supplements. Volume 2. 2015. 




                            Salvia hispanica (CHIA-ÇİYA)

                                                                                                                                                                      

               Salvia hispanica L. yani “Çiya”  Lamiaceae (Labiatae) familyasına ait olan bir bitkidir. Ülkemizde bir çok Salvia türü yetişmesine rağmen Salvia hispanica ülkemizde doğal olarak yetişmemektedir.

İspanyol adaçayı (Spanish sage), Meksikalı chia ve siyah chia isimleri ile de bilinen Çiya Orta Meksika ve Kuzey Guatemala'da doğal olarak yetişmektedir ve MÖ 3500’lerden beri gıda olarak kullanılan bir bitkidir. İlk defa Fray Bernardino de Sahagun’ın “the Florentine Codex”inde kayıt edilmiştir. Amerika'nın keşfi sırasında kıtada kullanılan dört temel gıdadan biridir: amarant (Amaranthus hypochondriacus), fasulye (Phaseulus vulgaris), chia (Salvia hispanica) ve mısır (Zea mays). Milattan önce 1500’lü yıllardan beri insanlar yiyecek olarak tüketmektedirler. Aztekler ve Mayalar tarafından halk tıbbında ve gıda olarak kullanılmıştır. Kolombiya’da olan topluluklarda gıda dışında dini ritüellerde, temel kozmetiklerde ve halk tıbbından geniş olarak kullanılmıştır. Kolombiya toplumundan çiya tohumları fasulyeden sonra tüketilen ikinci önemli gıda olarak belirlenmiştir.

Salvia hispanica yaklaşık bir metre boyunda tek yıllık bir bitkidir. 4-8 x 3-5 cm boyutlarında yaprakları vardır. Çiçekler demetler şeklinde ve mor, mavi veya beyaz petallari ile tanınır. Tabanında uzun sivri uçlu küçük brakteleri bulunur. Literatürde çiya bitkisinin kullanılan kısımları tohumları olarak geçmesine rağmen kullanılan kısımları meyveleridir. Meyveleri oval, pürüzsüz ve parlaktır ve kahverengi, gri, koyu kırmızı ve beyaz lekeleri vardır ve dörtlü gruplar halinde bulunur.

2009 yılında Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlementosu tarafından “Sıradışı Gıda” adı verilmiştir. Diyetlerde çiğ olarak Çiya filizleri ve tohumları salatalara eklenerek, içeceklere katılarak tüketilmektedir. Son yıllarda bunlar dışında kek, atıştırmalık, ekmek ve kurabiyelerin içerisine katılarak da tüketilmektedir.


KİMYASAL BİLEŞENLERİ ve BESİN DEĞERİ

Literatürde kullanılan kısımları tohumları olarak ifade edilmiş olmasına rağmen aslında bitkinin meyveleri kullanılmaktadır. Burada ise literatüre uygun olarak tohum ifadesinin kullanılmasına devam edilmiştir.

Çiya tohumu besin değeri açısından incelendiğinde; 100 gramında 42.1 g karbonhidrat, 30.7 g yağ ve prolamin, globulin, albumin, glutelin ve en çok glutamik asit olmak üzere 9 esansiyal aminoasit ile toplamda 16.5 g protein içermektedir ve ortalama 486 kkal enerji vermektedir.

100 gram tohumunda 30-38 gram arasında yağ bulunurken 9.74 gram doymuş yağ asitlerinin olduğu görülmektedir. Çoklu doymamış yağ asitleri toplam 79.47 gram iken içerisinde α-linolenik asit (ALA, n-3) miktarı 62.02 gram ve linoleik asit miktarı (omega-6) ise 17.36 gram şeklindedir. Olgunlaşma sürecinde linolenik asit miktarı %23 oranında azalırken, içerisinde yer alan linoleik asit ve lignin miktarı artmaktadır. Tekli doymamış yağ asitleri olarak toplam 10.76 gram iken oleik asit miktarı 10.55 gram olarak belirlenmiştir. Çiya tohumlarında her 25 gram içerisinde 4.4 gram α- linolenik asit ve 9.4 gram besin lifleri içerdiği görülmektedir.

Sağlıklı bir beslenme için n6/n3 oranının 1/1 yada 1/3 oranlarında olması gerekmektedir. Çiya tohumları ile yapılan incelemede n6/n3 oranı 0.28 olarak belirlenmiştir ve diğer bitkisel yağlardan mısır, kanola, soya ve zeytinyağına göre oldukça düşük bir orana sahiptir.

Tohumları ışığa hassas oldukları için tohumları genel olarak sonbahar döneminde toplanmaktadır. Bitkinin tohumlarının büyüme dönemleri incelendiğinde linolenik asit miktarı erken vejetatif dönemde en yüksek iken, palmitik asit, stearik asit, linoleik asit, araşidonik asit miktarı tomurcuklanma döneminde en yüksek seviyeye ulaşmaktadır.

Çiya, altın keten ve kahverengi keten tohumları içerisinde yer alan yağ asitleri açısından incelendiğinde ALA miktarı açısından sırası ile en yüksek olan çiya, altın keten ve kahverengi keten tohumları şeklindedir. Çoklu doymamış yağ asitleri miktarı açısından sırası ile çiya, altın keten, kahverengi keten tohumları yüksektir. Tekli doymamış yağ asitler miktarı açısından sırası ile kahverengi keten, altın keten ve çiya tohumları en yüksektir.

Çiya tohumları ile hamsi balığının omega-3 miktarları kıyaslandığında hamsi balığı 2.89 gram omega-3 içerirken, çiya tohumları 20.34 gram omega-3 içermektedir. Artan dünya nüfusu ve azalan balık rezervleri doğrultusunda dünyada bitkisel yağların üretimi artmıştır. Keten tohumu yağı dışında üretilen tüm bitkisel yağlar omega-6 içeriği bakımından yüksektir. Keten tohumu yağı içerisinde balıklarda bulunan DHA, EPA gibi omega-3 yağ asitleri azalmış olmasına rağmen ALA azalmamıştır. Balıklarda omega-3 EPA, DHA şeklinde bulunurken çiya tohumları içerisinde ALA şeklinde bulunmaktadır. İnsanlar ALA’yı DHA’ya çevirerek kullanmaktadır. Bu bağlamda keten tohumu kullanımı gibi çiya tohumununda kullanılabileceği düşünülmektedir.

Omega-3 kaynakları olarak insan vücudunda kullanılan EPA ve DHA vücuda alındığında kardiyovasküler sistem hastalıkları için kullanılmaktadır. Ancak EPA ve DHA yağ asitleri kısa süre içerisinde okside olmaktadırlar. Bundan dolayı bu yağ asitleri oksidatif stres ile oluşan peroksitlere dayalı olan hasarı minimum seviyeye indirerek etki göstermektedir. Çiya yapısında olan antioksidanlar sayesinde artı antioksidan alımına ihtiyaç duyulmamaktadır. EPA fazla kullanıldığında doğal öldürücü hücrelerin sayısını azalttığı için enfeksiyon hastalıklarında ve kanserde kullanımı sorun oluşturabilirken çiya tohumları içerisinde yer alan ALA böyle bir sorun oluşturmadığı kaydedilmiştir. Yüksek miktarda DHA tüketimi toplam omega 3 miktarını etkilemese dahi omega 6/omega 3 oranında dengesizliğe neden olmaktadır.

Çiya tohumlarının protein içeriği %15-23 aralığında coğrafik konumuna göre değişiklik göstermektedir. Pirinç, arpa, yulaf, buğday, mısır ile protein oranları kıyaslandığında çiya tohumunun daha yüksek protein oranı olduğu görülmüştür. Bu protein oranı yüksek olmasına rağmen protein içeriğinden yararlanabilmek için proteinin sindirilebilir olması gerekmektedir. Çiya tohumu işlem yapılmadan, kızartılarak, öğütülerek, hem kızartılıp hem öğütülerek, ıslatılarak kullanımı ile sindirilebilirlik oran ve skorları incelenmiştir. Burada en yüksek sindirilebilirlik oranı %79.80 ile öğütülmüş olan çiya tohumlarının kullanılmasıdır. Ancak sindirilebilirlik skoru sindirim sınıflandırılmasında düşük seviyede olarak değerlendirilmiştir.

Çiya tohumlarının kalsiyum, fosfor, potasyum, magnezyum ve demir içeriği yüksek iken demir ve çinko açısından düşük seviyede olduğu görülmüştür. B kompleks vitaminleri (niasin, riboflavin, tiamin, folik asit), A vitamini ve E vitamini içeriği açısından zengin olduğu görülmüştür.

 Çiya tohumunda yer alan selüloz, hemiselüloz, lignin, pektin, zamk, müsilaj ve diğer oligosakkarit ve polisakkaritler gibi besin liflerinin büyük bir kısmı suda çözünür özellik göstermektedir. Suda çözünür özellik gösteren besin liflerinin miktarı için verilen oran %53-56 aralığındadır. Besin posası miktarı bazı çalışmalara göre 53.45 gram iken, bazı çalışmalara göre 34-40 gram olarak belirlenmiştir. Aynı zamanda tohumları içerisinde yer alan zamk su ilave edildiği anda açığa çıkmaktadır. Kıvamlı ve düşük konsantasyonda müsilajinöz karakterde olması ile endüstriyel alanda kullanım potansiyali ortaya çıkmaktadır.

Sekonder metobolitleri çok fazla incelenmemiş, yapılan bazı çalışmalarda içerisinde yer alan fenolik bileşenler klorojenik asit, mirisetin, kamferol, kersetin, kafeik asit, fitosterol, karotenoidler, tokoferolden oluşmaktadır. Bu bileşenler C vitamini, E vitamini ve ferulik asit bileşenlerine göre daha çok antioksidan özellik göstermektedir. Çiya tohumlarının genel olarak antioksidan aktivitesi şarap, kahve, çay ve portakal suyu ile kıyaslandığında daha yüksek oranda olduğu belirlenmiştir.

Yapraklarından elde edilen uçucu yağı içerisinde β-karyofillen, globulol, β -pinen, α-humoleno, germakren-β, γ-muroleno ve widdrol bileşenlerini taşımaktadır.


KULLANIM YERLERİ

                Çiya tohumu doğrudan sporcu yiyecekleri, unlu mamüller içerisine eklenerek fonksiyonal gıda olarak kullanılmaktadır. Çiya tohumu eklenerek veya çiya tohumu unu ile yapılmış olan ekmekler ile duyusal testlerden olumlu sonuçlar alınmıştır.

Kek formülasyonlarının içerisine yumurta veya yağ yerine konulmaktadır. Bu şekilde alerjik riski azaltılmaktadır.

                Çiya tohumu omega 3 kaynağı olduğu için at, tavuk, köpek ve evcil kuşların ticari diyetlerinde, Avrupa Birliği, Amerika ve Arjantin gibi ülkelerde kullanılmaktadır. Omega-3 içeriğinden dolayı kullanılan 4 doğal ticari kaynak bulunmaktadır. Balık yağı/eti, keten tohumu, çiya tohumu ve su yosunları şeklindedir. Bu 4 kaynak kıyaslandığında çiya tohumu diğerlerinden farklı olarak, işleme, depolama kolaylığı olması, doğal antioksidan olması, yağ stabilitesinin yüksek olması, doymuş yağ asidi yüzdesinin %9, omega-3lü yağ asidi toplamının %64 olması, toksik olmamasından dolayı avantaj sağladığı görülmüştür.

Çiya tohumları kendi ağırlığının 27 katı kadarına kadar su tutabilme özelliğine sahiptir. İçerisinde yüksek miktarda bulunan Çiya zamkı ve müsilaj sayesinde ise yalnızca besin olarak değil aynı zamanda ticari kıvam arttırıcıların yerine de kullanılabilmektedir. Çiya tohumu aljinat, jelatin ve gum guar maddelerine göre daha iyi su tutma, yağ tutma ve emülsiyon oluşturma özelliklerine sahiptir.


CHIA TOHUMU İLE İLGİLİ YAPILAN ÇALIŞMALARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Beyin hücrelerine etkisi

Tohumlarında yer alan α-linoleik asidin metabolizasyonu sonucunda EPA ve DHA bileşenlerine dönüşmektedir. EPA ve DHA beyin hücrelerinin metabolizasyonunu düzenleyen, elastikiyetini arttıran, beyindeki hücre zarlarının geçirgenliğini arttıran birçok özelliğe sahiptir. DHA beyinde %40, EPA %1 oranında bulunmaktadır.

Kardiyovasküler sisteme olan etkisi

Tohumlarının yüksek α-linoleik asit içeriği ve n-3/n-6 oranında yüksek olması sayesinde kardiyoprotektif özellik göstermektedir. Omega-3 asitleri kalsiyum ve sodyum kanallarının disfonksiyonunu bloke etmekte, parasempatik sistemin tonusunu arttırmakta ve ventriküler aritmiye karşı koruma sağlamaktadır.

Çiya tohumunun hipertansiyon üzerine olan etkisi için yapılan klinik çalışmaların bir kısmında kan basıncının etkilenmediği, bir kısmında sadece sistolik kan basıncını etkilendiği görülmüştür. Bu çalışmalardan farklı olarak bir çalışmada ise çiya ununun hipertansif bireylerde kullanılması ile kan basıncının anlamlı derecede azaldığı belirlenmiştir. Sadece çiya unu tüketen bireylerde anlamlı olarak kan basıncı azalmamakta iken, çiya unu ile beraber antihipertansif ilaç kullanımı sonucunda ilacın etkisinin arttığı şeklinde açıklama yapılmıştır.

Zayıflama üzerine etkisi

Yapılan bir çalışmada, 12 hafta süresince 35 gram günlük çiya ununun tüketiminin kilo kaybı üzerine olan etkisine bakılmış ve obez bireylerde kilo kaybının daha fazla olduğu, bel çevresinde azalma olduğu, total kolesterol ve VLDL-c parametrelerinin azaldığı, HDL parametresinin yükseldiği görülmüştür.

Zayıflama üzerine yapılan birçok klinik çalışmada da 12 haftalık süre içerisinde 25-50 gram arası günlük çiya tohumu tüketiminin zayıflama üzerinde etkisi olmadığı görülmüştür. Bu bağlamda zayıflama üzerine etkisi hakkında genelleme yapılarak bir yorum yapılması mümkün değildir.

Diyabet üzerine olan etkisi

Yapılan çalışmalar ile diyabet üzerine olan etkisini kan koagülasyonunu, kan basıncını ve inflamasyon biyobelirteçlerini iyileştirerek postprandiyal glisemi ve iştah oranını azaltarak gösterdiği kaydedilmiştir.

Farelerde yapılan çalışmada yüksek fruktoz içerikli diyet ile çiya tohumu ve çiya tohumunun yağının tüketimi kıyaslandığında yüksek fruktoz içerikli diyet glukoz direnci, oksidatif stres ve obezite sorunlarını değiştirirken, çiya tohumu ve yağının tüketimi vücut ağırlığını, abdominal yağ birikimini değiştirmemiş iken glukoz ve insülin direncini iyileştirmiştir.

Standardize edilmiş çiya içeren üründen farklı dozlar ile yapılmış olan beyaz ekmekler bir çalışmada postprandiyal glisemik değerin dozla ilişkili olarak azalmasına neden olmuştur. İkinci aşamada ise çiya içeren ürün öğütülerek, bütün olarak ve ayrı ayrı beyaz ekmekler içerisine eklenmiştir. Bu ekmekler ile ölçülen postprandiyal kan glukoz değerleri arasında fark bulunamamıştır. Çiya’nın postprandiyal glisemik değerlerinin düşüşü içerisinde çözülebilir liflerin yer almasına bağlıdır. Çözülebilir lifler bağırsak ortamındaki besinleri absorblayarak kana daha yavaş salınmasına neden olmaktadır. İçerisinde yer alan yağ miktarının karbonhidrat ile oranı 0.02-0.2 aralığında olduğu için postprandiyal glisemik değerleri düşürebileceği düşünülmüştür.

Hiperkolesterolemi üzerine olan etkisi

Yapılan in vivo bir çalışmada tavşanlar normal diyet uygulanan grup, normal diyet ile beraber %10 çiya yağı uygulanan grup, %1 kolesterol içeren diyet uygulanan grup, %1 kolesterol ile beraber %10 çiya yağı uygulanan grup şeklinde 4 ayrı gruba ayrılmıştır. 5-6 haftalık sürelerin ardından %1 kolesterol ile beraber %10 çiya yağı uygulanan grupta triaçilgliserol seviyesi azalmıştır ve α-linolenik asit) seviyesi yükselmiştir. Belli oranda asetilkolin cevabı düzelmiş, NO salınımı tamamen iyileşirken, intima/media oranı da normal seviyelere dönmüştür. Bunlara ek olarak anjiiyotensin 2 ve noradrenalinin kontraktil cevabının köreldiği kaydedilmiştir. Sonuç olarak çiya yağı endoteliyal hücrelerin intrinsik karakterlerini değiştirmemekte ve vasküler fonksiyon iyileştirici etkisini sirkülasyon halindeki kolesterol seviyesini değiştirmeden yerine kolesterolün indüklediği zarar verici değişimleri azaltarak bu etkiyi sağladığı düşünülmektedir.

Deri üzerine olan etkisi

Yapılan çalışmalarda içerisinde %4 çiya yağı bulunan formülasyonlar son dönem böbrek yetmezliği olup pruritus olan bireylerde ve kserotik pruritus olan sağlıklı bireylerde kullanılmıştır. Prurigo nodularis, liken simplex kronikus, abrasyon, kızarıklık, kuruluk durumlarında iyileşme sağlamıştır. Transdermal su kaybı ve cilt kapasitesini etkileyerek cilt hidrasyonu ve epidermal permeabilite bariyer fonksiyonlarına iyileştirici etki göstermektedir.

Diğer Etkiler

  • Çiya bitkisinin yapraklarından elde edilen uçucu yağ insektisit etkili olarak ve baharat amacıyla kullanılmaktadır.
  • İçerisinde alerjen bir protein olan “gluten” bulunmadığı için çölyak hastaları tarafından tüketilebilmektedir.
  • İçerisinde yer alan çok sayıda biyoaktif peptitlerden kaynaklı olarak hasarlı dokuların iyileşmesi üzerine etkilidir.

DOZ ve KULLANIMI

  • 2000 yılında Amerikan Diyet Rehberindeki açıklama temel gıda olarak günlük 48 gramı geçmeyecek miktarlarda tüketimi önerilmektedir şeklindedir.
  • Günlük olarak 2500 mg olan omega-3 ihtiyacının tamamı 1 yemek kaşığı yaklaşık 12 gram olan çiya tohumu tüketilerek karşılanabileceği için tavsiye edilen günlük kullanım miktarı bu şekildedir.
  • Bitkinin içerisinde yüksek oranda lif bulunduğu için tüketimi sırasında su,süt veya yoğurt benzeri bir gıda içerisine uygun miktarda ilave edilerek tohumların şişmesi, jelleşmenin olmasının ardından tüketilmesi tavsiye edilmektedir.
  • Ekmeklere 7.3, 15.6 ve 24 gram olarak eklenerek postprandiyal çalışma yapıldığından hiçbir yan etki görülmemesine rağmen EFSA ekmeklere eklenecek olan çiya unu miktarının sınırını %5 olarak belirlemiştir.

YAN ETKİ, ETKİLEŞİMLER ve DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN DURUMLAR

  • Yüksek dozda tüketilmesi sonucunda gastrointestinal sistemde gaz ve şişkinlik problemleri ortaya çıkmaktadır.
  • Az su ile tüketilen çiya tohumları mide kramplarına neden olmaktadır.
  • Az lif ile beslenen bireyler çiya tüketimine başladıklarına diyare görülebilmektedir.
  • Çiya tohumları yüksek miktarda müsilaj içerdiği için önce su ile şişirilip ardından tüketilmesi ile herhangi bir tıkanıklık durumu önüne geçilebilmektedir.
  • Antihipertansif ilaç kullananlar ve hipotansif olan bireylerin kullanım süresince dikkatli olmaları gerekmektedir.
  • Antikoagülanlar, antiplateletler omega-3 içeriğinden dolayı sinerjistik etki göstermektedir. Omega-3 içeriği nedeni ile antihipertansif etki gösterdiği için antihipertansif ilaçlar ile kullanımına dikkat edilmelidir.
  • Yüksek antioksidan içeriği olduğu için haricen alınacak antioksidan miktarına dikkat edilmelidir.
  • Sitokrom P450 ile metabolize olan ajanların içeriğinin etkileşim açısından bakılması anlamında bilinmesinde yarar vardır.
  • Antiplateletler, antikoagülanlar ile beraber kullanımı farmakokinetik açıdan olumsuz sonuçlar doğurabileceği için kullanılmamalıdır. Omega-3 içeriğinden kaynaklı olarak sinerjistik etki doğurabilmektedir.
  • Ameliyat öncesinde çiya tohumları tüketilmemelidir.
  • Hamile ve emziren annelerde yeterli veri olmadığı için kullanmamalıdır.
  • Yapılan çalışmalar sonucunda susam, yer fıstığı, ağaç yemişi ve hardala alerjisi olan bireylerde çiya tohumu tüketimine bağlı olarak alerji geliştiği görülmüştür. Yer fıstığına alerjisi olan bireylerde çiya tüketimine bağlı olarak IgE bağlanması görülürken, hardala bağlanan spesifik bir IgE görülmemiştir. Tüm bunlarla beraber çapraz reaksiyonun olması nedeni ile çiya tohumlarının alerjenitesi bir olasılık olarak bulunmaktadır ve alerjik olan bireylerin çiya tohumlarını tüketmemesi önerilmektedir.
  • Herhangi bir gıda içerisine eklenmeden direkt olarak tüketilip beraberinde sıvı tüketilmesinin ardından şişme, jelleşme çok kısa süre içerisinde gerçekleşecektir. Bu durum vücudun çeşitli bölgelerinde tıkanmalara neden olmaktadır.
  • 46 yaşında alerjik bünyeye sahip olan erkek bir hastanın çiya tohumunu tüketmesi ile beraber ellerinde oluşan lezyonların çiya tohumunun tüketimini bırakması ile kaybolduğu, ardından yaptırılan deride yapılan alerji testinde IgE’ye bağımlı alerjik reaksiyon olduğu belirlenmiştir.
  • 54 yaşındaki bazı alerjenlere karşı hassasiyete bağlı astımı olan erkek hastanın çiya tohumlarını tüketmesi ile sırası ile önce ağız bölgesinde kızarıklıklar, ardından genel ürtiker, yüz bölgesinde anjioödem, nefes darlığı görülmüştür. Hastaya acil müdahale yapıldıktan sonra yapılan deride yapılan alerji testinde çiya tohumlarına karşı alerji olduğu kaydedilmiştir.
  • 39 yaşındaki astımı, mevsimsel alerjisi ve zaman zaman gıdalara bağlı olarak gelişen disfajisi olan erkek hasta yaklaşık 2 haftadır disfaji durumunun kötüleştiğini, bu kötüleşmeyi yaşamadan 12 saat önce 1 yemek kaşığı çiya tohumunu yediğini ardından 1 bardak su içtiğini ifade etmiştir. Hastanın özafagusu görüntülendiğinde çiya tohumlarının jelleşerek, şiştiği ve özafagusta şişlik, beyaz plaklar, katlanmalar olduğu görülmüştür. Hasta jelleşen tohumların bir miktarı mideye itilmesine hasta tedaviye başlamasına rağmen hasta hayatını kaybetmiştir. Ancak şüphelenilen eozonofilik özafajit teşhisi kesinleştirilmemiştir.
  • Tüm vaka raporları doğrultusunda alerjik olan bireyler, astımı olan bireyler, özafagus patolojileri olan bireylerin kullanımı sırasında dikkatli olması gerekmektedir.

LİTERATÜRLER

  •  https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/food-features/çiya-seeds/
  • Ayerza ve Coates. Enrichment of animal products with omega-3 fatty acids using chia seed-based ingredients. Industrial crops and rural development. 2005; 2: 797-807.
  • Cahill JP. Ethnobotany of chia Salvia hispanica L. (Lamiaceae). Economic Botany. 2013; 57 (4): 604-618.
  • Coates W. The Complete Guide to the Ultimate Superfood. New York, Sterling.
  • EFSA 2009
  • Gezer ve Yurt. Çiya tohumunun (Salvia Hispanica) fonksiyonel özellikleri ve sağlık üzerine etkileri. GIDA. 2018; 43 (3):446-460.
  • Hernandez LM. Mucilage from chia seeds (salvia hispanica): microestructure, physico-chemıcal characterization and applications in food industry, doktora, pontıfıcıa universidad catolica de chile. 2012.
  • Hrncic ve ark. Çiya Seeds (Salvia Hispanica L.): An Overview—Phytochemical Profile, Isolation Methods, and Application. Molecules. 2020; 25 (11): 1-19.,
  • Jımenez ve ark. Allergen characterization of çiya seeds (Salvia hispanica), a New Allergenic Food. J Investig Allergol Clin Immunol. 2015; 25 (1): 55-56.
  • Jeong ve ark. Effectiveness of Topical Çiya Seed Oil on Pruritus of End-stage Renal Disease (ESRD) Patients and Healthy Volunteers. Ann Dermatol. 2012; 22 (2): 143-148.
  • Marineli ve ark. Chia (Salvia hispanica L.) enhances HSP, PGC-1a expressions and improves glucose tolerance in diet-induced obese rats. Nutrition. 2015; 31: 740-748.
  • Meineri ve ark. Effects of Chia (Salvia hispanica L.) seed suppplementation on rabbit meat quality, oxidative stability and sensory traits. Italian Journal of Animal Science. 2010; 9 (10): 45-49.
  • Melo ve Oliveira. Health Benefits of Çiya Seeds’ Dietary Consumption. EC Nutrition. 2018: 738-741.
  • Michele Silveira Coelho ve ark. Chemical Characterization of CHIA (Salvia hispanica L.) for use in Food Products. Journal of Food and Nutrition Research, 2014; 2 (5):263-269.
  • Munoz ve ark. Chia Seed (Salvia hispanica): An Ancient Grain and a New Functional Food. Food Reviews International. 2013; 29: 394-408.
  • Nieman ve ark. Çiya seed does not promote weight loss or alter disease risk factors in overweight adults. Nutrition Research. 2009; 29: 414–418.
  • Özbek ve Yeşilçubuk. Süper Besin: Çiya Tohumu (Salvia Hispanica L.). Bes Diy Derg 2018;46 (1):90-96.
  • Özşahinoğlu I. Balık yağı erine kısmi olarak kullanılan bitkisel yağ kaynaklarının deniz levreği (Dicentrarchus labrax)’ nin büyümesine ve yağ asit profili üzerine etkileri. 2010. Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans.
  • Peiretti ve Gai. Fatty acid abd nutritive quality of chia (Salvia hispanica L.) seeds and plant during growth. Animal Feed Science and Technology. 2009; 148: 267-275.
  • Perez ve ark. Dermatitis Caused by Ingestion of Çiya Seeds. J Investig Allergol Clin Immunol. 2018; 28 (1): 46-47.
  • Pintado ve ark. Strategies for incorporation of çiya (Salvia hispanica L.) in frankfurters as a health-promoting ingredient. Meat Science. 2016; 114:75–84.
  • Posadzki ve ark. Herb-drug interactions: an overview of systematic reviews. Br J Clin Pharmacol. 2012; 75: 603-618.
  • Rangaraju ve Kumar. A Pharmacognostic Study on Salvia Hispanica. American Journal of Pharmacy & Health Research. 2013; 1 (9):28-37.
  • Rangaraju ve Kumar. A Pharmacognostic Study on Salvia hispanica. American Journal of Pharmacy & Health Research. 2013; 1 :2321-3647.
  • Sargi ve ark. Antioxidant capacity and chemical composition in seeds rich in omega-3: chia, flax and perilla. Food Science and Technology. 2013; 33 (3): 541-548.
  • Segura-Campos ve ark. Chemical and Functional Properties of Chia Seed (Salvia hispanica L.) Gum. International Journal of Food Science. 2014; 34 (4): 701-709.
  • Sierra ve ark. Dietary interventionwith Salvia hispanica (Chia) oil improves vascular function in rabbits under hypercholesterolaemic conditions. Journal of functional food. 2015; 14: 641-649.
  • Simmelink ve ark. Watch it grow: Esophageal impaction with çiya seeds. Case Reports in Internal Medicine. 2017; 4 (2): 49-52.
  • Singh ve ark. Flaxseed: A Potential Source of Food, Feed and Fiber. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 2011; 51: 210-222.
  • Toscano ve ark. Çiya Flour Supplementation Reduces Blood Pressure in Hypertensive Subjects. Plant Foods Hum Nutr. 2014; 69:392–398.
  • Toscano ve ark. Çiya induces clinically discrete weight loss and improves lipid profile only in altered previous values. Nutr Hosp. 2015;31 (3):1176-1182.
  • Tüzün AE. Farklı yağ kaynaklarının broylerlerde performans, karaks özellikler bazı dokuların yağ asdi profili, plazma trigliserid ve kolesteroll konsantrasyonuna etkileri. Selçuk Üniversteis
  • Ullah ve ark. Nutritional and therapeutic perspectives of Çiya (Salvia hispanica L.): a review. J Food Sci Technol (April 2016) 53(4):1750–1758.
  • Vuskan ve ark. Reduction in postprandial glucose excursion and prolongation of satiety: possible explanation of the long-term effects of whole grain Salba (Salvia Hispanica L.). European Journal of Clinical Nutrition. 2010; 64:436–438.
  • Vuskan ve ark. Suppplementation of conventional therapy with novel grain salba (Salvia hispanica L.) improves major and emerging cardiovascular risk factors in type 2 diabetes. Diabetes Care. 2007; 30 (11): 2804-2810.


Allium L.

​

                                                                                           

​

Allium L. cinsi, ülkemizde 220 takson içermektedir. Bu taksonların 86’sı Türkiye için endemiktir, yani dünya üzerinde sadece ülkemizde yetişen taksonlardır. Tür sayısının çok olması ve endemizm oranının yüksek olması  nedenleriyle Türkiye’nin Allium cinsi için gen merkezi olduğu düşünülmektedir. Ülkemizde yaygın bir şekilde kültürü yapılan soğan (Allium cepa), sarımsak (A. sativum) ve pırasa (A. porrum) gibi sebzeleri de içinde bulunduran bu cins, ismini Eski Roma’da sarımsağa verilen isim olan ‘Allium’ ya da ‘Alium’dan almıştır. Bu yerli ad 18. yüzyılda  Haller ve Linneus tarafından cinse verilen bilimsel bir isim olmuştur. Halk arasında sirim, sirmo, körmen, yabani soğan gibi isimlerle bilinmektedir.  

Ülkemizde de gerek doğal olarak yetişen gerekse kültürü yapılan Allium türlerinin yaprak ve soğanları halk arasında tıbbi amaçlar ve gıda olarak kullanılmaktadır. Tarihte Allium türlerinde özellikle soğan ve sarımsaktan çok sözedilmesine rağmen ilk kimyasal çalışmalar 1844 yılında Alman kimyacı Wertheim tarafından yapılmıştır. Allium türlerinin karakteristik kokusu içerdiği kükürtlü bileşiklerden kaynaklanır. Allium içerisindeki en önemli dönüştürücü enzim allinaz’dır. Bu enzimin etkisi ile bitkide doku zedelendiği zaman koku açığa çıkar, çünkü alliin maddesi allinaz etkisi ile allisin’e dönüşür. Kokuyu allisin maddesi verir. Allisin sabit bir madde değildir, bir süre bekletildiği zaman farklı kükürtlü bileşiklere dönüşmektedir.

Doç. Dr. Mine Koçyiğit Avcı





Latince adı: Ginkgo biloba L.

Türkçe adı: Japon Eriği, Mabet ağacı

İngilizce adı: Living fosil, Maidenhair tree, Temple balm

Drog: Ginkgo folium (Mabet ağacı yaprakları)

Ginkgoaceae familyasına ait olan Ginkgo biloba, Japon eriği, Mabet ağacı, gümüş kayısı, Çin yelpazesi, fil kulağı gibi adlarla da tanınan, Çin, Japonya ve Kore’de doğal olarak yetişen bir Uzakdoğu bitkisidir, Günümüzde varlığını sürdüren hiçbir yakın türü veya benzeri bulunmayan, kendine özgü relikt endemik olarak da bilinen bir ağaçtır. Dünya üzerinde yaşamakta olan bitkilerin en yaşlısı olarak bilinir, bu yüzden “fosil ağaç” da denmektedir.

Ginkgo biloba ağacının ne kadar dayanıklı olduğu Hiroşima'da görülmüştür. Atom bombasının patladığı noktaya 1-2 kilometre mesafede yer alan dört Ginkgo ağacı, bu alanda patlamadan sağ çıkan ve halen yaşamını sürdüren tek canlı varlıklar olmuştur.

30-40 m uzunluğunda olan ağaç, yelpaze şeklinde yapraklara sahiptir. Yaprağın ortasında derince bir girinti bulunmaktadır. Ginkgo biloba bitkisi adını yaprağınının iki loblu şeklinden almıştır. Gymnospermae olduğu için, tohumları açıkta, yuvarlak, oldukça büyük (2,5 cm çapında bir fındık kadar) ve sarımsı yeşil renktedir. Uzak Doğu’da binlerce yıldır farklı amaçlarla kullanılan ve kutsal kabul edilen bu ağacın Türkiye de dahil olmak üzere birçok ülkede kültürü yapılmaktadır.

Ginkgo biloba yaprağının alkollü ekstresi kullanılmalıdır çünkü yapısındaki etkiden sorumlu esas bileşiklerden olan triterpenik yapılar sulu ekstreye yeterli oranda geçememektedir. Özetle yaprakların çay ve sulu ekstreleri kullanılmaz.




KİMYASAL İÇERİK

Flavonoidler (ginkgetin, bilobetin, kersetin, kamferol, izoramnetin),

Terpenik laktonlar (diterpenler: gingkolit A,B,C,J(%0.06-0.23), Seskiterpenler (bilobalit, %0.26 ve üzeri): Bitkinin kardiyovasküler sistem üzerine etkilerinden esas sorumlu bileşiklerdir.

Diğer bileşikler [triterpenler, proantosiyanidinler, organik asitler (hidroksikinurenik asit, kinurenik asit, protokateşik ve vanilik asit), ozlar, ginkgolik asit, D-glukarik asit, lipit] bulunur.

Ginkgo ekstresi % 22-27 flavonoidler ve % 5-12 terpenik laktonlar üzerinden standardize edilir.

ETKİ MEKANİZMALARI

Antiplatelet aktivite

Ginkgo biloba’nın yapılan çalışmalarda kan viskozitesini azaltarak ve kan akımını artırarak vazoregülatör etki yaptığı belirtilmektedir. Özellikle ginkgolit B'nin platelet aktive edici faktör'ü (PAF) antagonize ederek antiagregan etki yaptığı ve serebrovasküler kan akımını artırdığı bildirilmiştir. Ginkgolid B'nin siklooksijenaz ile etkileşime girmediği, ancak PAF reseptörlerini ve fosfolipaz aktivasyonunu erken bir aşamada etkilediği görülmektedir.

Bu şekilde Ginkgo biloba, PAF'ın trombosit agregasyonunu uyarıcı, nötrofillerde degranülasyon ve oksijen radikal üretimini artırıcı etkilerini azaltmaktadır. Ginkgo biloba'nın süperoksit anyonlarını temizleyici etkisi ile "endotelium derived relaxing factor"ün (EDRF) yarı ömrünü uzattığı, bu yolla güçlü vazorelaksan ve antiagregan etki ortaya çıkabileceği de bildirilmiştir.

Antioksidan aktivite

Ginkgo biloba ekstresi ve bazı flavonoid bileşikleri (kersetin ve kaempferol gibi) in vitro çalışmalarda serbest radikal yakalayıcı etkisiyle ve lipit peroksidasyonunu azaltarak önemli antioksidan özellik göstermektedir. Deneysel modeller üzerinde yapılan çalışmalarda iskemik hasarı azaltma konusunda pozitif sonuçlar vermiştir.

Vazodilatör aktivite

Ginkgo biloba ekstresi ve bilobalitin vazodilatatif etkisinin vazorelaksasyonu indüklemesinden kaynaklandığı belirtilmektedir. Bu etkiler endotel ve vasküler kaslarda Ca+2 kanallarından hücre içine Ca+2 inhibisyonu, NO salınım aktivasyonu ile ve Ca+2'nin aktive ettiği K+ akımının PGI2 salınımının inhibisyonu ile ilgili olmaktadır. Bu şekilde arteryel ve venöz vazoaktif etkileri ile doku perfüzyonu ve serebral kan akımını artırır (Antivertigo etkisi kullanılır).

Kolinerjik aktivite

Yapılan in vivo çalışmalarda özellikle flavonoidler yaşlanmaya bağlı olarak gelişen muskarinik kolinerjik reseptör düzeylerindeki azalmayı inhibe ettiği, hipokampus kolin up-take’inin stimülasyonunu sağladığı gözlenmiştir.

Antiaterosklerotik aktivite

Yapılan in vivo çalışmalarda Ginkgo biloba’nın HMG-CoA redüktaz inhibitör aktivitesi ile LDL kolesterol düşürücü bir etkisi olabileceği gösterilmiştir. Kolesterol düşürücü etkisinin yanında antioksidan etkisi ile okside LDL oluşumunu azaltarak aterom oluşumunu azaltabileceği düşünülmektedir.

İLAÇ ETKİLEŞİMİ

●       Antiplatelet ve antikoagülan ilaçlar: Ginkgo biloba ekstresi pıhtılaşma süresini uzattığı için antiplatelet veya antikoagülan ilaçlarla birlikte alındığında etkinin potansiyalizasyonu sonucu kontrol edilemeyen kanamalara neden olabilir. Gingolit B platelet aktive edici faktörü inhibe ettiği için warfarin, heparin, klopidogrel, tiklopidin gibi antiplatelet ve antikoagülan ilaçlarla birlikte kullanılmamalıdır (majör).

●       NSAİİ: Aspirin, ibuprofen veya naproksen gibi NSAİİ’lerle beraber alındığında gastrointestinal kanama riskine karşı bilhassa ülseratif hastalarda dikkat edilmelidir.

●       Antidiyabetik ilaçlar:Ginkgo biloba vücutta üretilen insülin sekresyonunu değiştirebilir. Eğer insülin veya oral antidiyabetik ilaçlar ile birlikte Ginkgo biloba alınırsa kan glukoz seviyesinde dalgalanmalar olabilir ve bundan dolayı takip edilmesi gerekebilir.

●       Antihipertansif ilaçlar: Nifedipin,amlodipin ve nikardipin gibi kalsiyum kanal blokerleri ile kullanıldığında etkinliklerini değiştirebilir ve baş ağrısı gibi yan etkileri arttırabilir.

●       Antiepileptik ve Antikonvülsan ilaçlar: (valproik asit, karbamazepin, tegretol vs.)  Ginkgo'nun  CYP2C19 enzimini indüklediği ve CYP2C19 enzim sistemiyle metabolize olan antikonvülsan ilaçların etkinliğini azaltarak konvülsiyonlara neden olabileceği bildirilmiştir.

●       Antidepresan ilaçlar: Serotonin düzeyini yükselten antidepresanlar ile birlikte Ginkgo biloba kullanımı, bu ilaçların yan etkilerini (serotonin sendromu gibi) arttırabilir.

●       Yapılan in vitro çalışmalarda Ginkgo biloba’nın, haloperidolun ekstrapramidal yan etkilerini arttırabileceği gözlenmiştir

●       Bir vaka raporunda HIV tedavisinde kullanılan Efavirenz'in Ginkgo özü ile birlikte alınması efavirenz'in etkinliğini azaltabileceği belirtilmiştir.  

●       Ginkgo kullanımı omeprazol gibi Proton pompası inhibitörlerinin metabolizasyonunu artırarak bu ilaçların etkinliklerini azaltabilir.

●       Bir vaka raporunda trazodon ile Ginkgo kullanımı yaşlı bir hastada koma riski oluşturmuştur. Fakat genelleme yapılmamıştır.

.

YAN ETKİLER

●       Oral Ginkgo biloba preparatlarının uzun süre kullanılması kanama zamanının uzamasına, subdural hematoma ve spontan kanamalara neden olabilmektedir.

●       Hassas kişilerde mide rahatsızlığı, baş ağrısı, baş dönmesi, kabızlık ve kuvvetli kalp çarpıntısına yol açabilir.

●       Ginkgo biloba’nın bazı kişilerde ciddi alerjik cilt reaksiyonlarına ve mukoza zarının tahriş olmasına neden olduğu görülmüştür.

●       Fazla miktarda tohum kısmının tüketilmesi sonucu sadece tohumlarında bulunan ginkgotoksinin neden olduğu tonik-klonik nöbetler ve bilinç kaybı bildirilmiştir

UYARILAR VE KONTRENDİKASYONLAR

●       Çocuklarda yeterli klinik çalışma bulunmadığından, 12 yaşın altındaki çocuklarda kullanılması önerilmemektedir.

●       Yeterli klinik çalışma bulunmadığından gebelerde ve süt veren annelerde kullanımı önerilmemektedir.

●       Postoperatif kanama tehlikesine karşı bazı cerrahi girişimlerden en az 2 hafta önce kullanımına son verilmelidir.   

●       Taze tohumları tüketilmemelidir, çocuklarda nöbet ve ölüme neden olmuştur.

●       Kanama riski olan bireyler kullanmamalıdır.

●       Diyabet hastalarının Ginkgo biloba kullanımında kan değerleri takip edilmelidir.

●       Daha önce nöbet geçiren kişiler kullanmamalıdır.

●       Ginkgo biloba, G6PD enzim eksikliğine sahip kişilerde ciddi anemiye neden olabilir.

●       Hipertansiyon tedavisi gören hastalarda Ginkgo biloba’nın tedavide uygulanan ilaçların etkinliğini değiştirebileceğinden dikkatli olunmalıdır.

KLİNİK ÇALIŞMA SONUÇLARI

Kognitif rahatsızlıklar üzerine yapılan 4 klinik çalışmada, yaşları 60 üzerinde olan hastalarda 6 hafta boyunca günde 3 kez 40 mg dozda Ginkgo biloba ekstresinin herhangi bir faydası olmadığı; diğer çalışmada ise yaşları 55-88 arası olan hastalarda 6 hafta boyunca günde tek doz 120 mg Ginkgo biloba ekstresinin, tedaviyi takiben mental proseslerin hızında ve hafızada gelişme yarattığı tespit edilmiştir. Diğer iki çalışmada ise tek doz 600 mg ekstrenin uygulanmasından 1 saat sonra hafızada gelişme gözlenmiştir. 25-40 yaşları arasındaki hastalarda ise, bir kısmında çalışma hafızasında gelişme gözlenirken diğer kısmında etkili olmadığı tespit edilmiştir.

Yaşa bağlı kognitif rahatsızlıklar üzerinde yapılan 5 klinik çalışmada, özellikle dikkat ve kısa ve uzun süreli hafıza gelişmesinde önemli veriler elde edilmiştir. Çalışmalar 3 aydan bir yıla kadar süren bir zaman içerisinde, 120 veya 160 mg dozda verilen Ginkgo ekstresi üzerinde yapılmış ve tedaviye başladıktan bir ay sonra gelişmeler gözlenmiştir. 320 veya 600 mg dozda verilen ekstrenin ise bir saat sonra etkili olduğu tespit edilmiştir. 83 yaşında, demansı ve yaşa bağlı hafıza kaybı olan hastalara, 3 ay boyunca 160 veya 240 mg EGb 761 verilmiş, geri kalan 6 ay boyunca bir kısmı plasebo diğer bir kısmı ise Ginkgo ekstresine devam etmiştir. Ancak çok kuvvetli bir etki gözlenmemekle birlikte hastalarda uzun süreli ve yüksek doz Ginkgo biloba tedavisinin kısa süreli ve düşük doz tedaviye oranla bir farkı olmadığı tespit edilmiştir. 

Alzheimer tipi demans ve diğer demans sendromlarında kullanımı ile ilgili 8 klinik çalışma incelenmiş, etkili olduğu klinik çalışmalar ile gösterilmiştir. Etkinlik meta analizler ile de kanıtlanmıştır. Bu çalışmalarda oluşturulan hasta gruplarından birine 6 ay boyunca 240 mg/gün doz, diğer gruba ise bir yıl boyunca 120 mg/gün doz uygulaması yapılmıştır. Her iki grupta da 6 ay sonra belirlenen skalalarda belirgin bir gelişme gözlenmiştir. 2009 yılında Napryeyenko ve ark. tarafından Alzheimer tipi demans ve vasküler demans alt grupları üzerinde yapılan klinik çalışma ile her iki alt grupta da etkin bir tedavi olduğu kanıtlanmıştır. Bu nedenle Miks form demansta da avantaj olacağı belirtilmiştir. 

Ginkgo preparatları üzerinde serebral yetersizlikte kullanımı ile ilgili 10 adet klinik çalışma değerlendirilmiş, yapılan klinik çalışmalar ve meta analizler sonucu 7 haftadan 6 aya kadar uygulanan 120 veya 160 mg standardize Ginkgo biloba ekstresinin serebral yetersizliğe bağlı tedavi etkinliği kanıtlanmıştır. 2 ay boyunca 240 mg dozda ekstrenin de hastalar üzerinde depresyon semptomlarını tedavi edici etkisi tespit edilmiştir

Tinnitus yani kulak çınlaması üzerinde yapılan 5 klinik çalışmada, iki ay boyunca uygulanan 120-160 mg dozda etkili bulunan ekstrenin çok düşük dozda (29 mg/gün) uygulanması ile herhangi bir etki gözlenmemiştir. 160 mg/gün dozda Ginkgo ekstresinin iki hafta uygulanması ile hipoksinin neden olduğu dikkat ve kesik göz hareketlerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca antioksidan özelliğinden dolayı bypass ameliyatlarından 5 gün önce verilen 320 mg/gün ekstrenin hastalarda iyileşme düzeylerinde gelişmeye neden olduğu belirlenmiştir. 

Ginkgo LI1370 ekstresi üzerinde yapılan 10 klinik çalışma incelenmiş, üç çalışmada yaşları 69 olan kişilerde 150 mg/gün dozda uygulama ile 6-12 hafta sonra yaşa bağlı kognitif bozukluklarda ve beyin anevrizmasında yararlı olduğu tespit edilmiştir. Normal kognitif rahatsızlıklarda, iki gün boyunca 50 ve 100 mg/gün x 3 veya 120 ve 240 mg/gün tek doz uygulaması yapılarak karşılaştırılan tedavi şekillerinde etkinin varlığı ancak doza bağlı herhangi bir değişim olmadığı tespit edilmiştir. İki çalışmada mikrosirkülasyona yararlı olduğu, ancak tinnitus da etkili olmadığı; 240 mg dozda uyku çalışmalarında ise kolinerjik aktivitesinin olmadığı tespit edilmiştir. 

Ginkgo GK501 ekstresi kullanılarak 120, 240 ve 360 mg/gün dozda 20 genç gönüllü üzerinde yapılan klinik çalışmada, 2 saat sonra dikkat gelişiminde doza bağlı etki artışı gözlenmiş, ancak hafıza hızında bir değişim gözlenmemiştir. Bu ekstrenin G115 ekstresi ile kombine kullanımında ise, orta yaşlı ve yaşlı hastalar üzerinde 320 mg ve daha yüksek dozlarda, kısa ve uzun süreli hafıza gelişim kalitesinde artış olduğu, ancak dikkat gelişimi gibi diğer kognitif bozukluklarda etkili olmadığı tespit edilmiştir.

Ginkgo ekstresi EGb 761'in günlük yaşam aktiviteleri üzerine faydası olduğu kanıtlanmıştır. Ek olarak “bilişsel işlev” ve “genel psikopatolojik belirtiler” üzerine olumlu etkiler göstermiştir. Ancak, Ginkgo'nun olumlu etkileri oldukça heterojen sonuçlara sahiptir. Bu nedenle potansiyel etki büyüklüğü hakkında bir genelleme yapılamamaktadır.

KAYNAKLAR

●       https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-ginkgo-biloba-l-folium_en.pdf

●       Herbal medicine

●       FFD monografları(2018)

●       Escop monographs

●       Stockley’s Herbal Medicines İnteractions

●       Up-to-date

●       Barrett, M., Ginkgo, Barrett M. (ed.) The Handbook of Clinically Tested Herbal Medicines, Vol 1, The Haworth Press, NY, 547-672 (2004)

●       Birks, J., Grimley Evans, J., Ginkgo biloba for cognitive impairment and dementia, The Cochrane Collaboration, John Wiley & Sons, Ltd. (2009)